|
PURAANIC SUBJECT INDEX पुराण विषय अनुक्रमणिका (Suvaha - Hlaadini) Radha Gupta, Suman Agarwal & Vipin Kumar
|
|
|
हविर्धान १. शिर एवास्य (यज्ञस्य) हविर्धानम्। - - अथ यदस्मिन्सोमो भवति हविर्वै देवानां सोमस्तस्माद्धविर्धानं नाम । माश ३, ५.३, २ । उभयतोद्वारं हविर्धानं भवति । उभयतोद्वारं सदस्तस्मादयं पुरुषऽआन्तं संतृण्णः प्रणिक्ते हविर्धाने उपतिष्ठते – माश ३.५.३.[७] २. प्राचीनवंशं हविर्धानमेतद्वै देवानां निष्केवल्यं यद्धविर्धानं तस्मात्तत्र नाश्नन्ति न भक्षयन्ति निष्केवल्यं ह्येतद्देवानां। माश ३, ६, १, २३ । ३. पुरुषो वै यज्ञः । तस्य शिर एव हविर्धाने मुखम् आहवनीय उदरम् सदो अन्नम् उक्थानि । बाहू मार्जालीयश् च अग्नीध्रियश् च । कौ १७, ७ ।। ४. ( सोमः ) द्यौर हविर्धाने । काठ ३४,१४ ।। ६. हविर्वै हविर्धाने । क ४०, १ ॥ ७. यज्ञतन्वाख्या इष्टकाः -- अग्निर् आग्नीध्रे बृहस्पतिर् आग्नीध्रात् प्रणीयमानः । इन्द्रो हविर्धाने (सोमः) – तैसं ४.४.९.१ ८. प्राणो वै गायत्री, गायत्रं हविर्धानं, अपानो जगती, जागतं सदो , व्यानस्त्रिष्टुप्, त्रैष्टुभमाग्नीध्रं – मै ३.४.४, काठ २१.१२ ९. घर्म या ते दिवि शुक्। या गायत्रे छन्दसि। या ब्राह्मणे या हविर्धाने तां त एतेनावयजे।- - -या त्रैष्टुभे छन्दसि । या राजन्ये । याग्नीध्रे । - - - -या जागते छन्दसि । या वैश्ये । या सदसि - तैआ ४.११.१ १०. दिवं ते धूमो गच्छत्विति हविर्धानात्तेन (अवयजति) अन्तरिक्षं ज्योतिः, आग्नीध्रात् तेन – मै ३.९.४ ११. तस्य(अग्निहोत्रस्य) पृथिवी सदः । अन्तरिक्षमाग्नीध्रम् । द्यौर्हविर्धानम् । – तै २.१.५.१ १२. प्राचीनवंशँ हविर्धानं मिनोति , ऊर्ध्वा हि द्यौः, प्राचीनवंशमाग्नीध्रं, ऊर्ध्वं ह्यन्तरिक्षम् , तिरश्चीनवंशँ सद, स्तिरश्ची हीयम् – मै ३.८.९ १३. त (देवाः) एताः प्रतिपुरोऽमिन्वत, हविर्धानं दिवि , आग्नीध्रं अन्तरिक्षे, सदः पृथिव्याम्– मै ३.८.१, काठ २४.१०, क ३८.३ १४. द्यावापृथिवी वै देवानां हविर्धाने आस्ताम्। ऐ १.२९ १५. अथ यत्सदसि भक्षयन्ति तन्मनुष्येषु जुहोति - - -यद्धविर्धानयोर् नाराशंसा सीदन्ति तत् पितृषु जुहोति – माश ३.६.२.२५ १६. अयं वै लोको दक्षिणं हविर्धानम् कौ ९.४ १७. वाक् च वै मनश् च हविर्धाने । वाचि च वै मनसि च इदम् सर्वम् हितम् । – कौ ९.३ १८एतस्य यज्ञस्य मेघो हविर्धानं विद्युदग्निर्वर्षꣳ हविस्तनयित्नुर्वषट्कारो यदवस्फूर्जति सोऽनुवषट्कारो- - -– तैआ २.१४.१ १९. शिरो वा एतद्यज्ञस्य यद्धविर्धानम् – काठ २५.८ २०. तद्यद्वैष्णवीभ्यामृग्भ्यां जुहोति वैष्णवं वै हविर्धानम् – मै ३.८.७, काठ २५.८, क ४०.१, माश ३.५.३.१५ ऐन्द्र्या सदा उपचरति , आग्नेय्याग्नीध्रं , वैष्णव्या हविर्धानं – मै ४.६.५ प्राणा वा उपरवाः, शिरो हविर्धानं , शीर्षन् वा इमे प्राणा, स्तस्माद्धविर्धाने – मै ३.८.८, ४.५.९ एतत् खलु वै हविर्धानस्य पूर्वार्धं यद् दक्षिणं हविर्धानं - मै ३.८.८ अदितिस्सदोहविर्धानाभ्याम् (समागच्छतु) – काठ ९.१० यजुषा हविर्धानं मिनोति, निरुक्ता हि द्यौ , र्यजुषा सदो, निरुक्ता हीयम्, अयजुषाग्नीध्रं, अनिरुक्तं इव ह्यन्तरिक्षम्, - मै ३.८.९ अन्तराहवनीयं च हविर्धानं चाध्वर्योर् लोको , अन्तरा हविर्धानं च सदश्च यजमानस्य – मै ४.६.५ एष वै हविर्धानी यो दर्शपूर्णमासयाजी सायम्प्रातर् अग्निहोत्रं जुहोति यजते दर्शपूर्णमासाव् अहरहर् हविर्धानिनाम्̇ सुतः । – तैसं २.५.६.३ |